Ticino klinkt Italiaans maar ligt in Zwitserland. In deze groene bergachtige streek aan de zuidrand van de Alpen is de kans op zon net iets groter. In de diepe valleien wandel je door uitgestrekte loofwouden en rustieke dorpjes. Boven de boomgrens vind je granieten topjes, verlaten bergweiden en natuurstenen almhutten. Elke dag biedt andere landschappen. We liepen in 8 dagen van noord naar zuid door dit bergmassief, van La Villa naar Bellinzona.

Inhaalrace
Afstand: 20km, stijgen: 1403m stijgen, dalen: 1363m

Na onze doorsteek van de Urner Alpen en het Gotthardmassief dalen we verder af naar La Villa. De wereld van stocks en horns ligt achter ons, vanaf nu vormen enkel nog pizzo’s en poncione’s de skyline. Een bergmeer heet niet langer see maar lago, het tal wordt een valle. En nu beklimmen we geen pass meer maar een passo. Ooit behoorde dit gebied toe tot de Visconti, de hertogen van Milaan, maar na enkele verwoede pogingen van de Uri werd dit gebied in de 15^de eeuw definitief veroverd door de Zwitserse confederatie, die in enkele eeuwen tijd was aangegroeid tot 12 kantons (bron: Wikipedia).

De zuiders klinkende namen zorgen nog niet meteen voor zonnig weer. Een lichte nevel hangt tussen de statige lorken. We volgen de Ri di Cristallina stroomopwaarts. Als de eerste zonnestralen zich door het dichte wolkendek duwen, glinstert de dauw op de grassige bergflank. In de verte staat de Capanna Cristallina, een grote rechthoekige berghut die zo op de rotsen lijkt neergezet. Wij wijken linksweg af naar de Passo des Naret en het gelijknamige stuwmeer.

Vandaag staat een flinke etappe op het programma. We hinken eigenlijk al diverse dagen achter op mijn iets te ambitieuze wandelschema en ik heb voor morgenavond een berghut gereserveerd. Het belooft dus een lange stapdag te worden. Aangezien we goede wandelpaden verwachten, lijkt dit wel haalbaar. Helaas blijkt de route langs de zuidflank van de Poncioni di Vespero maar weinig belopen. Bij aanvang is het spoor zelfs opeens verdwenen, wat verder duikt het terug op.

In ware catwalkstijl volgen we het nauwe pad dat kilometerslang langs de steile bergflank slingert en af en toe eens verrassend uithaalt met een moordend klimmetje. De wandelstokken worden helemaal ineengeschoven om ons aan op te trekken. Afgepeigerd bereiken we Passo Sassello. Een zwakke avondzon licht de Valle Leventina op. Wolken hangen als watten in de vallei. Een volledige regenboog verschijnt.

Lago di Prato ligt binnen handbereik. De uitgelezen bivakplekjes zijn alweer strategisch onder gepoept door de lokale kudde bergkoeien, maar na de betere landmeetkunde krijgen we de tarp toch neergepoot.

Bellissimo
Afstand: 14km, stijgen: 818m, dalen: 723m

De dag begint grimmig. Regen valt verstuift op ons neer. We zijn aan de noordoostzijde van het Verzasca-massief beland.

De zon krijgt de bovenhand, een blauwe hemel verschijnt. De contouren van het landschap worden scherper en de kleuren intenser. Na het uitgestrekte blokkenterrein bij de Valle dei Cani, zuigt het azuurblauwe Lago Tremorgio diep beneden ons alle aandacht naar zich toe. Een nagelwitte gipsen grondlaag duikt op weg naar de Capanna Leit op. Fascinerend hoe de bodem er plots anders uit kan zien.

Op weg naar de Pizzo della Loïte kijken we terug op een idyllisch meer. Het gaat steil omlaag en terug omhoog naar een volgend zadel. Na enkele dagen van eenzaamheid komen we terug meer volk tegen. De berghut lonkt. Als we de Capanna Campo Tencia binnenstappen, haalt de grijze waard opgelucht adem. Zijn enige gasten voor vanavond zijn aangekomen. We worden verwend met een lekker en copieus avondmaal. Heerlijk zo’n rustige hut.

Mijn bobijntje is op
Afstand: 9km (+ 5km beklimming Pizzo Barone), stijgen: 801m (+473m), dalen: 551m (+473m)

De Senda del Ghiacciaio, genaamd naar een bijna volledig weggesmolten gletsjer, kruipt de kale rotsige helling op. Er hangt een touw om een onstuimig riviertje over te steken.

Bij aanvang zit het gevoel nog goed, maar het duurt niet lang voor mijn benen volledig leeglopen. Het vat is af; na 9 zware etappes, krijg ik vandaag mijn weerslag. Ik probeer er nog de laatste druppels energie uit te persen. Op de Passo di Ghiacciaione staat een snijdend koude noorderwind. Aan de andere kant van de col is maar weinig beschutting te vinden.

Op aanraden van de huttenwaard dalen we niet volledig af naar Rifugio Sponda maar blijven we op 2500m hoogte en maken een doorsteek langsheen het keteldal richting Bassa del Barone. Eerst doorkruisen we nog enkele grasvlaktes, op het eind gaat het alweer over ruwe grootste blokken.

Nabij Lago Barrone vinden we tussen al het puin een mooie bivakplaats. De gelijknamige Pizzo lonkt. Al is nog eens 500m klimmen op een energieloze dag niet vanzelfsprekend, mijn doorzettingsvermogen wordt beloond met een schitterend panorama over Ticino en de omringende bergmassieven.

Italiaanse gastronomie
Afstand: 11km, stijgen: 0m, dalen: 1473m

Na een heftig nachtje onder de tarp, is de wind terug gaan liggen. De ochtendzon licht de omliggende bergen op maar onze bivakplek blijft bijzonder fris. Ingepakt met muts en handschoenen gaan we terug op stap.

Val Vegornes is vandaag onze leidraad. De opdracht is eenvoudig, we dalen helemaal af naar Sonogno. Na dagen in het hooggebergte, is het groene landschap een welkome afwisseling. Van de hooggelegen almen Alpe Barone en Piodoo laat we ons samen met het water meevoeren naar lagere weiden en bossen. Het zonlicht prikt door het bladerdek.

De benen hoeven zich amper in te spannen, ook dat doet eens deugd. De rustieke natuurstenen huisjes van Cabiói zijn versierd met bloemen. In Sonogno gonst het van de toeristen. We laten ons de luxe van de beschaving welbevallen en schuiven de voeten onder tafel op een zonnig terras.

De bevoorradingsmogelijkheden in het dorpje zijn erg beperkt, dus besluiten we te liften naar Brioni waar een supermarktje is. Daar vinden we alles wat we nodig hebben, en nemen de bus terug naar Frasco.

Een voetgangersbrug overspant de Verzasca, aan de overkant vinden we een bivakplek op een braakliggende weide. Als de zon achter de bergen is verdwenen, voelen we letterlijk de koude en vochtige lucht in het dal zakken. De wet van Murphy is nooit ver weg.

Wollige vrienden
Afstand: 12,5km, stijgen: 1548m, dalen: 478m

Een smal bospad kronkelt omhoog door het Val d’Efra. Enkele mooie watervallen storten zich van de steile bergflanken. Wat onverwacht komen we een eenzame visser tegen. De verlaten almen en schuren ademen historiek uit. Het jaar 1880 is in één van de stenen gekerfd.

Na 1000m klimmen, ligt het Lago d’Efra aan onze voeten, omheven door steile bergwandelen. In de gelijknamige Capanna treffen we twee vrouwen aan die het verkiezen om in dit kille weer in de onbemande hut te blijven. Bij de kachel is het lekker warm.

Vandaag geen grootste zichten. Het grijze plafond hangt laag. Muren van mist schuiven samen met ons mee. De wereld voelt klein aan. In onszelf gekeerd staren we naar onze bergschoenen en focussen op het ritme van onze voetstappen.

Al snel staan we op de Btta dello Sciaiee. Een leeg venig landschap strekt zich voor ons uit. Her en der staan er steenmannetjes. Bij de vervallen almhut Mazèr maken we kennis met een wollige kudde. Alsof de schapen tevreden zijn wat leven te ontdekken in dit gure weer, volgens ze ons gedwee verder bergaf. Op de bergrug slaan we in het hoge gras de bivak op en koken wat soep. Nieuwsgierig komen onze vrienden kijken of er ook voor hen iets te bikkelen valt.

Rustiek Ticino
Afstand: 13,5km, stijgen: 736m, dalen: 1410m

Een blauwe nevel hangt over het dal. Het belooft een zonnige dag te worden. Het pad slingert verder omlaag naar Agro. Verrassend hoe zo’n gehuchtjes, al zijn ze moeilijk bereikbaar, toch nog goed onderhouden blijven. Het herdersbestaan is dan wel aan het verdwijnen, de natuurstenen huisjes worden nu als vakantiewoning gebruikt.

Over een eeuwenoud pad dalen we af naar Lavartezzo die net als vele andere dorpjes in de Verzasca-vallei op de Zwitserse erfgoedlijst staat. Het meest bekend is de Ponte dei Salti die dateert uit de 17de eeuw. Deze stenen brug gaat met twee wijde bogen over de rivier, de pijler in het midden rust op een enorm, in het water gelegen rotsblok. Duidelijk een ‘must see’ voor de vele toeristen.

Wij zijn meer geïnteresseerd in wat Italiaanse gastronomie, en zoeken een terras op in de schaduw van het mooie barokkerkje Santa Maria degli Angeli. De rust keert terug als we de Val Carecchio induiken. In het beboste dal winnen we langzaamaan terug hoogte. Een kapel staat er eenzaam langs het pad.

Bij de gelijknamige vervallen almhut vinden we een bivakplek. Instant polenta klaarmaken op ons gasvuurtje wordt een ware catastrofe.

Alta Via della Verzasca
Afstand: 15km, stijgen: 1233m, dalen: 638m

Over de hoofdkam van Ticino loopt een hoge alpiene route genaamd Alta Via della Verzasca. Gezien het regelmatig over scherpe graten, uitdagende toppen en duizelingwekkende bergkammen gaat, hebben we er met onze zwaarbepakte rugzak vriendelijk voor bedankt. Maar het zuidelijke stukje is wel een haalbare kaart en de leidraad naar ons eindpunt: Bellinzona, de hoofdstad van Ticino.

Vanaf de Btta di Rognoi voelen we aan dat we aan de zuidzijde van de Alpen zijn aanbeland. Een sluiernevel hangt over het Lago Maggiori. Italië ligt letterlijk aan onze voeten.

Er werd door de eeuwen heen heel wat gesmokkeld over deze hoge bergpaden (‘Il contrabbando’). Het was een welkome aanvulling van het armoedige leven in de bergdorpjes. Bij aanvang ging het om levensmiddelen, na de tweede wereldoorlog werden sigaretten en tabak naar Italië gesmokkeld. Men werkte in groepen. De ‘padrone’ (baas) zorgde voor het geld voor de aankoop en verkoop. De ‘spalloni’ (lastdragers) droegen de ‘bricolla’ in jute zakken van gemiddeld 25 à 30kg. De Guardia di Finanza lagen steeds op de loer, en waren op hun beurt vertrokken in Zuid-Italië om er de werkloosheid te ontvluchten en hun familie te kunnen onderhouden (bron: Comomeerinfo.nl).

We blijven op hoogte. Hier is weinig of geen markering, maar de route is vrij eenvoudig terug te vinden. De Cima dell’Uomo ligt voor het grijpen. Via wat klauterwerk bereiken we het topkruis. Het panorama over de bergwereld is indrukwekkend. Besneeuwde toppen blinken aan de horizon.

Bij Capanna Albagno besluiten we dat we wel eens in zo’n onbemande hut willen overnachten. De capanna is bijzonder comfortabel ingericht. Na enkele uurtjes sijpelen nog andere gasten binnen: een jong gezinnetje en enkele eenzame hikers.

Uitlopen
Afstand: 10km, stijgen: 0m, dalen: 1640m

Al snel lopen we terug tussen de lorken. Bellinzona ligt diep beneden ons. Met gemengde gevoelens dalen we af. In dit weer willen we nog een tijdje doorgaan, maar onze trektocht zit er helaas op. Het is wennen om terug in een grote drukke stad rond te lopen. Tijd voor pizza!

Conclusie

Deze tocht is ideaal voor wie graag wat afwisseling heeft tussen het ruwe hooggebergte en groene valleien. Ook de rustieke dorpjes en almhutten zijn erg mooi. Her en der liggen ook enkele bergtoppen nabij de route waarop je een prachtig uitzicht hebt.

Het volledige fotoalbum vind je op Flickr.

Een filmpje vind je hier (Klik op HD voor een betere beeldkwaliteit, dan word je omgeleid naar Vimeo):

---

PRAKTISCHE INFO

Moeilijkheidsgraad van de tocht

Dit is een tocht van overwegend niveau 3 (meer info over deze indeling in dit bericht), een tocht die geschikt is voor bergwandelaars met voldoende tredzekerheid, een goede fysieke conditie en weinig of geen hoogtevrees. De route gaat afwisselend over goed uitgetreden paden, maar er zijn ook enkele passages met blokkenterrein. Vooral de sectie tussen de Rifugio Campo Tencia en de Lago Barone (dag 2) is moeilijker. Wie weinig bergwandelervaring heeft en dit onderdeel wil vermijden, blijft beter aan de westzijde van het massief en volgt de route beschreven door Jolanda Linschooten (zie hieronder voor de verwijzing naar haar boek). In (heel) slecht weer zijn er zeker passages die je wil vermijden (dag 2 en 3).

Je kan op basis van de kaart een tocht door Ticino uitstippelen in functie van je eigen ervaring. Wil je een voldoende eenvoudige en goed gemarkeerde route, kijk dan uit naar routes die met volle rode lijnen zijn aangeduid op de kaart.

SEIZOEN

Deze tocht is haalbaar vanaf half juni tot eind september/half oktober. In het begin van het seizoen kan er op sommige plaatsen nog veel sneeuw liggen, wat steile passages moeilijk en gevaarlijk kan maken, een pikkel en stijgijzers zijn dan nodig, evenals genoeg ervaring. Vandaar dat mijn voorkeur uitgaat naar tweede helft augustus en september.

Onze reisperiode: 20 – 27 september 2014.

BEWEGWIJZERING

De route is overwegend goed bewegwijzerd (met wit-rood-wit of wit-blauw-wit), enkel op sommige secties is het wat minder, zoals op dag 1 (zuidflank van de Poncioni di Vespero) en dag 7 (eerste gedeelte voorbij de Btta di Rognoi). Het is dus zeker belangrijk om wandelkaarten mee te nemen, om te weten welke richting je uit moet bij een splitsing en wat je nog kan verwachten qua terrein.

Hieronder zie je onze gelopen route:

KAARTEN & WANDELGIDS

Deze tocht is geïnspireerd door de wandelgids van Jolanda Linschooten ‘Bergtochten in de Zwitserse Alpen’. Uiteindelijk ritsten we twee tochten uit het boek aan elkaar: ‘Urner Alpen traverse’ en ‘Sentiero Ticino’, weliswaar met wat enkele eigen variaties en gekoppeld via een doorsteek van het Gotthardmassief. Goed voor 14 dagen stapplezier en heel wat hoogtemeters. Onze tocht door de Urner Alpen beschreven we in een ander verslag.

We hebben Airolo vermeden als startpunt voor de Sentiero Ticino omwille van de drukte. De eerste dagen volgden we een andere route dan Jolanda. Pas vanaf halverwege dag 4 loopt ons traject gelijk. Zo zie je maar dat er heel wat mogelijkheden zijn om zelf een route uit te stippelen.

We gebruikten de volgende kaarten van Swisstopo (1:50.000):

• 265T Nufenenpass
• 266T Valle Leventina
• 276T Val Verzasca

BEREIKBAARHEID

Zowel het openbaar vervoer als de auto zijn mogelijke manieren om Ticino te bereiken. Wie met de wagen gaat, parkeert zijn auto best in Airolo. La Villa is bereikbaar met de bus vanaf Airolo. Terug reis je vanaf Bellinzona met de trein naar Airolo. Alle verbindingen vind je op het SBB.

ACCOMMODATIE

Wie binnen wilt slapen, overnacht afwisselend in hotelletjes in de vallei, bemande berghutten en onbemande hutten. Deze laatste zijn de zogenaamde capanna’s. In Ticino zijn er heel wat van die heringerichte almhutten waar je voor een kleine 17 euro kan slapen, met uitstekende voorzieningen overigens. Je staat uiteraard wel zelf in voor je bevoorrading, al vind je er wel wat van drank. geldt voor leden van een bergsportvereniging. De namen van de bemande en onbemande hutten staan op de kaart. Concrete adressen voor hotelletjes staan in het boekje van Jolanda Linschooten (zie hierboven) en vind je ook op deze site.

Wij bivakkeerden wild, wat in dit gebied goed doenbaar is. Om het gewicht van voeding wat te beperken en eens te kunnen douchen, sliepen we één keer in een bemande berghut met een zeer goede kok: Rifugio Campo Tencia. We waren overigens de enige gasten. Op het einde van het seizoen bleek het er erg rustig. De Zwitserse hutten kosten iets meer dan in de buurlanden, reken op een 50 à 55 euro voor half-pension voor leden van de bergsportfederatie. En voor onze laatste nacht wilde ik ook eens in een onbemande hut slapen: Capanna Albagno.

BEVOORRADING & BRANDSTOF

Ongeveer halverwege de tocht hebben we van Sonogno naar Brione gelift waar een supermarktje is (alternatief is de bus maar we wilden niet wachten), en reisden terug met de bus naar Frasco. In Sonogno waren enkel maar souvenirwinkeltjes en een bakkerij.

We staken de voeten onder tafel in Sonogno en Lavertezzo voor wat Italiaanse gastronomie.

GELD

Een mens zou het snel vergeten dat Zwitserland niet in de eurozone zit. Je kan géén geld afhalen onderweg. Je kan vaak niet met de kaart betalen in berghutten. In restaurantjes kan je wel met de kaart betalen.

LINKS

• Op deze website vind je ook een verslag van Ticino, van een zwaarder parcours.
• Buitensportmagazine deed er ook een korte huttentocht.